(تصاویر) تعزیه مردم قرن 13 در مصیبت امام حسین - ایران عکس

به گزارش ایسنا، هنر نمایش یا تئاتر در ایران بعد از اسلام به علت منع مذهبی و مخالفت افکار عمومی جامعه دینی ایران با بسیاری از امور ذوقی و هنری تا اواخر قرن چهارم هجری به کلی منسوخ و متروک بود.

برای اولین بار معذالدوله دیلمی (احمد پسر بویه) شاهنشاه دیلمی ایران (356-334 قمری) پس از تسلط بر بغداد، مرکز خلافت عباسی با وجود احساسات مذهبی خلیفه و فقهای اهل سنت، دستور داد تا در آن شهر مجالس تعزیه سیدالشهدا در دهه اول محرم برپا شود، بازارها بسته شد و مردم به علامت عزا لباس سیاه پوشیدند و از آن به بعد بود که این مراسم در اغلب شهرستان های ایران به خصوص در ساحلِ دریای خزر و در آذربایجان معمول شد. (شمیم، علی اصغر. تاریخ تحولات دوره قاجاریه، مهارت، تهران،1375. صص414-413)

اجرای تعزیه گردان های طهران با لباس تعزیه

جعفر شهری در جلد دوم کتاب طهران قدیم به رسم الخط خود به توضیح چگونگی برگزاری دو تعزیه در تهران قدیم قرن 13 پرداخته است:

شیر و فضه!

تعزیه شیر و فضه هم یکی دیگر از داستان های تعزیه بود به این صورت که چون در شب روز عاشورا یعنی شب یازدهم نعش های شهدا بر زمین می ماند و زینبوحشت دریده شدن آنها را از جانب سباع می کند، فضه کنیز خود را دستور می دهد تا به بیشه ای که در آن نزدیکی ها بوده رفته از جانبش به شیری که در آن منزل دارد بگوید که آمده عهده دار حفاظت اجساد کشتگان او بکند و فضه که در اینجا به جایش پسرک خوش بر و رویی است به (عماری شیر) داخل شده پیغام زینب را می رساند و بعد از مدتی که لازمه طول مذاکره با شیر است همراه شیر بیرون آمده به خدمت زینب می رسند.

تعزیه ای که در یکی از سال ها، در دسته چاله میدان که فضه به سراغ شیر می رود چون پرده بیشه و پس می زنند شیر را که لش نکره ای بوده می نگرد که بر فضه آویخته جلو دهانش را گرفته، پسرک زیر چنگ و بالش تقلا می کند و چه بارها هم که از این گونه ماجرا همچنین درباره قاسم و عروسی او اتفاق افتاده، فضه و عروس گرفتار حمله شیر و قاسم شده، رد و بدل پیغام عروسی حقیقی میانشان واقع شده بود.

تعزیه خوانی در کاروانسرای ارامنه، واقع در بازار پارچه فروش ها

عروسی ملاهادی

تا شوق مردم را نیز به دیدن این دسته ها و تعزیه ها نکوتر معلوم بکنیم ماجرای زیر را مثال می آوریم، بر اینکه ملاهادی نامی که یکی از تعزیه گردانان نامی تعزیه های معتبر مانند تعزیه تکیه دولت بود و به آن خاطر که از طفولیت با آن کار وارد و از قاسم خوانی و علی اکبرخوانی تا به عباس و امام خوانی رسیده، کل مراحل آن پشت سر گذارده، از ابعاد و زوایا و مسائل پشت پرده و مفاسد آن اطلاعات دقیق داشت.

در این دهه خانواده را از در و بیرون رفتن و پا از خانه بیرون نهادن ممانعت اکید می کرده و چون این حبس و توقیف ممتد می شود، سالی عروسش دل به دریا زده از اسباب تعزیه لباس زینب آن را به تن کرده در ازدحام تعزیه خوانان خود را به جای زینبِ دسته جا زده یکی از شتران دسته را سوار شده روانه می شود که دست اندرکاران هم او گمان زینب واقعی می کنند تا طبق معمول به تکیه دولت و حضور شاه رسیده نوبت خواندن او می شود و چون چندین بار تعزیه گردان بر او نهیب زده طلب ادای کلام می کند و درمانده می شود صدا بلند کرده، می گوید: من زینب زیادی ام - عروس ملاهادی ام که شاه متوجه و سخت به خنده آمده علاوه بر انعام و خلعتی ای که برایش می فرستد، جهت متعلقات ملاهادی هم غرفه ای در تکیه مخصوص می کند. دیگر تا همچنین استظهار سالخوردگان را از بی آبرویی دسته چیان و برای خانواده ها زشتی تماشای دسته را ضمیمه کنیم.

این جمله ای بود که مادرها و مادربزرگ ها در جواب عروس و دخترهایی که با صدای طبل و شیپور هیجان زده شده، برای تماشا چادر به سر انداخته یکدگر را صدا زده (آی دسسه!)، با بد لحنی برخورد دارنده می گفتند (هَوَنگتونو ببرین به همه ش برسین) و در صورت توانایی و قدرت برشان گردانده در خانه را تملیک (نوعی پشت بند در حیاط که می توانست با قفلی غیر سر خود قفل بشود) می کردند.

این هم شعری بود که سینه زن ها و افراد دسته ملاهادی بر او ساخته بودند که چون جهت حرکت طولانی شده یا معطلی زیاد می گشت، دَم گرفته، با زدن سینه می خواندند؛ (سنگک و آش رشته/ آملا ظهر گذشته //نون و پنیر و پسسه (پسته)/ هلاک شدیم و خسسه// نون و پنیر و پونه /آملا گشنه مونه) همراه چند سینه پشت هم: آمولا گشنه مونه، آمولا گشنه مونه

حضرت عباس که برای رقیه آب می خواهد با شمر گفت وگو می کند

دسته ای از تعزیه خوان ها که مردهایشان نقش مردان و زنان کاروان کربلای حضرت حسین را ایفا می کردند و بچه هایشان که در اسارت فرزندان خانواده امام می شدند

اشباه حضرت علی اکبر در سمت راست، در کنار عمویش حضرت عباس

منبع: شهری، جعفر. (1371). طهران قدیم، ج 2. چاپ هفتم. نشر معین. تهران. صص 395 - 404