7 نکته ای که هر نویسنده باید درباره زبان شناسی بداند (کارگاه نویسندگی خلاق 6)
به گزارش ایران عکس، زبان شناسی (Linguistics) یک حوزه مطالعاتی پیچیده و عمیق است که مملو از مفاهیم فنی و نظریه های گسترده است. اما اگر نوشتن حرفه شماست، این رشته مطالعاتی خاص می تواند یاری زیادی به شما بکند.
زبان شناسی در واقع مطالعه علمی و نظام مند ابعاد مختلف پدیده زبان است؛ از ساخت آوایی زبان گرفته تا نحوه قرارگیری کلمات در کنار هم برای شکل دادن به معنا. آنالیز زبان از منظر جامعه شناختی، روانشناختی، معناشناختی و کاربردشناسی تنها قسمتی از حوزه مطالعاتی زبان شناسی را در بر می گیرند.
این حوزه مطالعاتی باعث تسلط هر چه بیشتر شما به نام یک نویسنده بر مهمترین ابزار کارتان یعنی زبان می گردد، زیرا شما در هنگام مطالعه زبان شناسی با ابعاد و جنبه های مختلفی از زبان آشنا می شوید که همچون آن ها را نه در ادبیات می توانید بیابید نه در علوم دیگر. به نام مثال یکی از این شاخه های مطالعاتی مجذوب نماینده این رشته برای نویسنده ها سبک شناسی است که به آنالیز مولفه ها و شاخصه های متمایزنماینده نحوه کاربرد زبان در بین افراد و گروه های مختلف می پردازد.
مطالعه ابعاد فرهنگی و ایدئولوژیک پدیده زبان هم مبحث جالبی است که در ساخت فضای داستانی یا هر گونه اثر نوشتاری دیگر که مبتنی بر تاثیرگذاری روی مخاطب است کاربرد دارد.
در ادامه این مقاله از خبرنگاران مگ، ما به آنالیز 7 حوزه ی ای که زبان شناسی می تواند در آن ها به نویسندگان یاری کند پرداخته ایم. هر چند حدود هم پوشانی زبان شناسی با ادبیات و هنر نویسندگی به همین چند مورد ختم نمی گردد و امکان توسعه دامنه مطالعات برای نویسندگان بیشتر از این موارد است. اما برای آغاز و ایجاد یک آشنایی مقدماتی با این رشته ی مجذوب نماینده برای نویسندگان همین موارد کفایت می نماید.
1- زبان شناسی مطالعه نظام مند ساختار و کاربرد پدیده زبان است و هیچ ارتباطی به تسلط بر زبان های خارجی ندارد
سعی کنید هیچ وقت از یک زبان شناس نپرسید که به چند زبان مختلف می تواند صحبت می نماید، زیرا پاسخ تکراری و کلیشه ای این سؤال برای او واقعاً کلافه نماینده است. ضمن اینکه هدف علم زبان شناسی به هیچ وجه یادگیری چندین زبان مختلف نیست.
در عوض هدف این علم مطالعه و کشف الگوهایی رایجی است که در یک زبان خاص یا در چندین خانواده زبانی مختلف رخ می دهد. همین امر باعث می گردد که این رشته، تبدیل به یک رشته مجذوب نماینده و کامل برای هر نویسنده ای گردد که می خواهد دیدی عمیق نسبت به زبان و کاربردهای مختلف آن پیدا کند.
2- زبان شناسی دارای یک رویکرد توصیفی است، نه یک رویکرد تجویزی
تصور کنید که یک فعالیت کاملاً فردی و مبتنی بر خلاقیت با یک رویکرد تجویزی و دستوری تدریس گردد. مثلاً تدریس نگارش خلاق با رویکرد تجویزی می توانست به این شکل باشد: از این کلمه استفاده نکنید. اجازه استفاده از این ساختار دستوری را ندارید، شما باید این گونه بنویسید، نه به آن شکل. در واقعیت هم تا حدودی به نظر می رسد که این روزها، آموزش نگارش خلاق بر چگونگی کاربرد و استفاده از زبان متمرکز است.
در مقابل این رویکرد تجویزی که مبتنی بر مفهوم چگونگی است، زبان شناسی بر مفهوم چرایی تمرکز دارد. این شاخه مطالعاتی اصول زیربنایی حاکم بر زبان را آموزش می دهد و تأکیدی روی استفاده از ساختارهای زبانی مشخص ندارد. به همین علت به خوبی می تواند نویسنده را در شیوه نادیده گرفتن توصیه های تجویز شده یا نقض یک قاعده کلی زبانی هدایت کند.
3- زبان شناسان دبیران سختگیر دستور زبان نیستند
باز هم تاکید می کنیم، هدف زبان شناسی توصیف شیوه استفاده از زبان است، نه تجویز قوانین و مقررات آن. به همین علت، زبان شناسان ممکن است تا حدودی نسبت به افرادی که معمولاً از سایرین ایرادهای دستوری و املایی می گیرند، رجحان اخلاقی داشته باشند.
زبان شناسان قوانین را می شناسند (در بیشتر موارد، بسیار دقیق) و بسیار علاقه دارند که بفهمند این قوانین چه زمانی و به چه علتی به وسیله افراد نقض می شوند. آن ها اصلاً در پی این مسئله نیستند که شما در حضور آن ها دستور زبان و قواعد نگارشی را به درستی رعایت کنید.
اما مثلاً یک دبیر دستور زبان یا فردی که کمی اطلاعات ویرایشی دارد به سرعت هر نقص کوچک شما را تصحیح می نمایند و به شما دیکته می نمایند که از چه کلماتی باید بهره ببرید و از چه کلماتی نباید بهره ببرید. در مقابل دیدگاه زبان شناس بیشتر یک حالت فکری بدون استرس و مبتنی بر ایده آزاد باش و بگذار تا دیگران هم آزاد باشند است و از آنجا که هیچ کس، حتی سختگیرترین معلمان ادبیات هم، هیچ وقت تمام ساختارهای زبانی را به شکل 100٪ درست نمی دانند، رویکرد توصیفی و غیر تجویزی به زبان بسیار منطقی تر است.
علاوه بر این، خیلی ها معتقدند که معلمین ادبیات و دستور زبان، زبان واقعی را آن طور که جامعه آن را استفاده می نماید نمی شناسند و تنها کسی رویکردی کارکردگرایانه و واقع گرایانه به زبان دارد، زبان شناسان هستند.
4- زبان شناسی دارای حوزه های مطالعاتی متعددی است که می تواند برای نویسندگان، به خصوص نویسندگان داستانی مفید باشد
- آواشناسی: مطالعه علمی و نظام مند الگوهای صوتی زبان آواشناسی نامیده می گردد. به لحاظ آوایی هر زبان از تعداد مشخصی واج تشکیل شده که محیط های آوایی مختلف ممکن است تغییراتی روی آن ها ایجاد می نماید که در این حالت آلوفون یا واج گونه نامیده می شوند.
این حوزه مطالعاتی بعلاوه به مطالعه ساختار آوایی لهجه های منطقه ای، زبان های خارجی و بعلاوه موانع و مسائل گفتاری می پردازد که به همین دلایل می تواند ابزاری باورنکردنی برای شخصیت پردازی و نشان دادن تفاوت های شخصیتی در ادبیات داستانی باشد یا حتی آهنگین کردن متن و تشخیص وزن و قافیه در اشعار.
- واژه شناسی: مطالعه علمی و نظام مند کوچک ترین واحدهای شکل دهنده معنا در زبان که واژ نام دارند، واژه شناسی نامیده می گردد. اینها موارد اجزای سازنده کلمات هستند و شامل پیشوندها، پسوندها، ریشه ها و نشانگرهای دستوری می باشند.
ابزارهایی که در این حوزه به نویسندگان یاری می نماید شامل بازی با کلمات و شکل دادن کلمات تازه، ترکیب کلمات باهم و ساخت اسامی و کلمات غیرمعمول است. تالکین نویسنده داستان ارباب حلقه ها با استفاده از الگوی واژه شناسی دارای انحراف از معیار در گفتار گالوم، قطع شدن ارتباط او را با جامعه به خوبی نشان داده است. لویی کارول هم از ترکیب اجزای کلمات جداگانه برای ایجاد کلمات تازه استفاده می نموده. به نام مثال، لغت خصولتی در فارسی که معادل شرکت های دولتی نیمه خصوصی سازی شده است.
واژه شناسی بعلاوه می تواند به شما در ساخت دنیا های داستانی و فراوری زبان های ساختگی یاری زیادی بکند، به خصوص در خصوص نام مکان ها.
- نحو: مطالعه ساختار جمله و اقسام کلام در زبان شناسی نحو نام دارد. حقیقت این است که بدون وجود نحو سیستم نگارشی هم وجود نخواهد داشت و شما قادر نخواهید بود که چیزی بنویسید. این حوزه چه یاریی به نویسندگان می نماید: آشنایی با اشکال و معنی درست افعال، زمان های دستوری و سایر ویژگی های مهم فعل در زبان، آشنایی با ترتیب کلمات در جمله و شیوه درست بر هم زدن این ترتیب برای رسیدن به اهداف خاص، آشنایی با تغییرات دستوری برای ایجاد تغییرات معنایی.
- معناشناسی: مطالعه علی و نظام مند معنا در زبان معناشناسی نام دارد. این حوزه چه یاریی به نویسندگان می نماید: آشنایی با ساخت استعاره، ایجاد ابهام، استفاده غلط یا نابجا از یک کلمه که ساختاری طنزآمیز ایجاد می نماید، ساخت کلمات و عبارات دو پهلو. معناشناسی تفاوت های ظریفی را حوزه معنا در نظر می گیرد و به ایجاد فضای متناسب برای هر اثر ادبی یاری زیادی می نماید. متن شما هر چه باشد معناشناسی می تواند چندین لایه معنایی مختلف را به شما معرفی نموده و لحن قطعه شما را مشخص کند.
- کاربردشناسی: مطالعه علمی و نظام مند ارتباطات زبانی و کارنمودهای مختلف زبان کاربردشناسی نام دارد. کاربردشناسی بیشتر از هر چیز معطوف به تبادل نظر است. اما این مسئله صرفاً محدود به تبادل نظری یک شخصیت با شخصیت دیگر نیست. در واقع نویسندگان با خوانندگان خود نوعی تبادل نظر ایجاد می نمایند.
از این منظر کاربردشناسی شامل مطالعه و مقایسه مقصود نویسنده در یک متن در مقابل معنای برداشت شده از سوی مخاطب است، اینکه آیا پیغام از سوی مخاطب به درستی دریافت شده است و آیا گوینده منظور خود را به درستی بیان نموده است یا خیر. مفاهیمی مثل ساخت مؤدبانه زبانی، فریب زبانی، ارتباط یک مفهوم با بافت زمینه ای و معنای مستتر در پشت یک لحن یا ساختار دستوری خاص، همه در حوزه کاربردشناسی قرار می گیرند.
- رده شناسی زبان: مطالعه الگوهای موجود در زبان های مختلف رده شناسی نامیده می گردد. این حوزه چه یاریی به نویسندگان می نماید: آشنایی با ساختارها و ویژگی های زبان خارجی؛ در ضمنً آن دسته از نویسندگان بلندپروازی (مثل تالکین) که قصد دارند برای شخصیت های داستان خودشان یک زبان کاملاً تازه ایجاد نمایند، می توانند به رده شناسی به نام یک نقطه آغاز مناسب نگاه نمایند.
- مطالعه فراگیری زبان: مطالعه علمی و نظام مند فرایند یادگیری زبان. این حوزه چه یاریی به نویسندگان می نماید: آشنایی با الگوهای گفتاری بچه ها و سخن گویان زبان های دیگر، آشنایی با آواشناسی فراوریی (تبدیل مفاهیم فکری به گفتار) و فرایند فراگیری واژگان و معانی.
- زبان شناسی تاریخی: مطالعه تغییرات زبان در طول زمان زبان شناسی تاریخی نام دارد. این حوزه چه یاریی به نویسندگان می نماید: آشنایی با ریشه شناسی لغات، آشنایی با زبان های باستانی و الگوهای گفتاری کهن. این حوزه یاری زیادی به شما در خلق آثار ادبی تاریخی و خلق شخصیت ها و فضاهای باورپذیر می نماید.
5- زبان شناسی برترین ابزارها را برای رعایت اصل نگو، به جایش نشان بده! به شما می دهد
در واقع، زبان شناسی می تواند این از زوایای مختلفی در این خصوص به شما یاری کند. در حوزه نحو، مفهوم نگو، بجایش نشان بده! شامل استفاده از نقش های تِتا است که به وسیله افعال ایجاد می شوند. کاربردشناسی روی مفهوم نشان دادن به وسیله مفهوم حالت های زبانی و سنجش اثرگذاری ارتباط تأکید می نماید.
در واقع زباشناسی به جای آموزش با رویکرد تجویزی (این کار را بکنید، از این فعل استفاده نکنید و…) که در کلاس های نویسندگی خلاق مورد استفاده قرار می گیرد، عملنمودهای بنیادی و درونی زبان را به نویسندگان آموزش می دهد و به آن ها این حق انتخاب را می دهد که با استفاده از ساختارهای نثر مبتنی بر گفتن و نثر مبتنی بر نشان دادن تعادل مورد نظر خودشان را ایجاد نمایند.
6- زبان شناسی دارای یک منحنی یادگیری با شیب تند است، اما ارزش صعود را دارد
این رشته مملو از اصطلاحات تخصصی است، صدها کد خاص که برای صحبت در خصوص گروهی از کدهای خاص دیگر به کار می فرایند. در واقع این پدیده چیزی نیست جز استفاده از زبان برای توصیف خود زبان. شرایط و نحوه استفاده زبان شناسی ممکن است در ابتدا برای شما ناآشنا به نظر برسد، اما ناامید نشوید.
نحو احتمالاً ساده ترین حوزه برای آغاز یادگیری زبانشناسی است، زیرا بیشتر افراد حداقل با اقسام کلام (نام، فعل، ضمیر، قید و صفت) آشنا هستند. سخت ترین حوزه برای آغاز یادگیری هم احتمالاً کاربردشناسی است اما با این حال، از دیدگاه نویسندگی، کاربردشناسی احتمالاً برترین و کاربردی ترین زیرشاخه زبان شناسی برای علاقه مندان به نویسندگی است، به این خاطر مفهوم زبان را فکر شما به شدت توسعه می دهد و امکانات زبانی بی شماری در اختیار شما می گذارد.
7- به نام نویسنده، شما همین حالا هم از اصول زبان شناسی استفاده می کنید. در واقع به صورت ناخودآگاه از تعداد زیادی از این اصول استفاده می کنید
حقیقت این است که به نام کاربران زبان، اصول زبان شناسی از قبل در مغز همه ما ثبت شده است. موضوع اصلی علم زبان شناسی، تشخیص و شناسایی این اصول موجود در ناخودآگاه است. استفاده تمام انسان ها از زبان کاملاً بر مبنای رعایت اصول زبان شناسی موجود در ناخودآگاهشان است و بدون این دانش پنهان ادبیات هم هیچ گاه متولد نمی شد.
منبع: دیجیکالا مگ