فدیورس چیست؟ آشنایی با بستر تازه شبکه های اجتماعی - ایران عکس

فدیورس (Fediverse) در حقیقت همان مفهومی است که بعضی از افراد قدیمی اینترنت آن را چیزی می دانند که در سال 1993 به آن امید داشتند. از یک نگاه کمی شبیه HTTP در وب یا نسبت نیتروژن به اکسیژن در هوا است! در اطراف شما بسیار اهمیت دارد، اما احتمالا چیزی نیست که لازم باشد در روز به آن فکر کنید. اما اگر فدیورس واقعا بخواهد دنیای اینترنت را تغییر دهد، ارزشش را دارد که کمی بهتر درک کنیم.

فدیورس چیست؟

فدیورس یک زیست بوم به هم پیوسته از شبکه های اجتماعی است که بر اساس یک پروتکل باز به نام اکتیویتی پاب (ActivityPub) پایه گذاری شده و به شما امکان می دهد محتوا، داده ها و فالوورهای خود را بین شبکه های اجتماعی مختلف پیوند دهید.

در حقیقت این بستر به گونه ای است که گویی همه شبکه های اجتماعی X، تیک تاک، اسنپ چت، اینستاگرام و فیس بوک را به هم متصل نموده اید تا بتوانید هر چیزی را از هر جایی پست کنید و بدین ترتیب همه فالوورهای شما آن را ببینند. حتی اگر بخواهید یک پلتفرم را ترک کنید و به دیگری بروید، به سادگی می توانید تمام محتوا، فالوورها و همه جیزهای دیگر را با خود منتقل کنید.

فدیورس؛ مجموعه ای از شبکه های اجتماعی

در حقیقت فدیورس تعداد زیادی از شبکه های اجتماعی تازه است! هم اکنون گروهی از شبکه های اجتماعی در فدیورس حضور دارند و تعداد بیشتری هم به آن می پیوندند. اما موضوع مهم یکپارچگی است: به جای اینکه همه چیزهای فیس بوک خود را فقط در فیس بوک و همه چیزهای X خود را فقط در X داشته باشید، فدیورس به آن ها امکان می دهد تا با یکدیگر همکاری نمایند و این واقعا تغییر بزرگی است.

و آیا این ویژگی تازه ای است که کسی به تازگی اختراع نموده است؟ آیا یکی از زیرمجموعه های Web3 محسوب می گردد؟ در پاسخ باید گفت خیر، همه این ها بر اساس یک ایده با پیشینه چند دهه در خصوص شیوه کار اینترنت و بعلاوه پروتکلی است که به نوعی از سال 2014 یا پیش از آن وجود داشته است.

علت توجه دوباره به مفهوم شبکه های اجتماعی یکپارچه

طی چند سال گذشته، بسیاری از مردم کاملا متوجه این واقعیت شده اند که پلتفرم های اجتماعی مکان های پایداری نیستند. به نحوه تغییر توییتر پس از خرید ایلان ماسک فکر کنید. بسیاری از افرادی که ارتباط و جامعه ای را در توییتر پیدا نموده بودند، ناگهان آن هویت را از دست دادند و اکنون، می توان توییتر یک بانک یا یک شبکه کابلی یا هر چیز دیگری نامید.

در همین حال، میلیون ها تولیدنماینده محتوا که سال ها صرف افزایش فالوور و کسب وکار خود در این پلتفرم ها نموده اند، کم کم متوجه می شوند که همه این ها چقدر سریع می توانند از بین بروند. الگوریتم ها تغییر می نمایند، اولویت های شرکت ها تغییر می نمایند و ناگهان، یا در فروشگاه این شبکه های اجتماعی چیزهایی را می خرید یا در میان انبوه کاربران فعال گم می شوید.

بنابراین جامعه در پی پلتفرم هایی است، که در آن گیر ننموده باشد. جایی که مردم اگر بخواهند به جای دیگری بروند، بتوانند نه تنها پست ها، بلکه کل فهرست فالوورهای خود را هم منتقل نمایند. جایی که آن ها فورا از همه جامعه هایی که ساخته اند، فقط به این علت که یک برنامه را حذف می نمایند، جدا نشوند.

احتمالا می دانید که همه افرادی که فعالیت آنلاین دارند نشانی ایمیل را یک چیز ثابت در وب می دانند و برای ایجاد یک ارتباط پایدار با مخاطب خود از آن استفاده می نمایند. اکنون فدیورس همین ثبات را ارائه می دهد، زیرا همه چیزهای شما کاملا متعلق به شما هستند و برنامه های مختلف فقط آن را قرض می گیرند.

علت اهمیت فدیورس

فکر کنید تمام جاهایی که افراد را در آن ها دنبال می کنید یا پست های قدیمی شما در اینستاگرام که با پست های شما در تیک تاک، فیس بوک، یوتیوب یا جاهای دیگر ارتباطی ندارند در یک مکان متمرکز بودند و شما کنترل کامل آن را در اختیار داشتید. آیا بهتر نیست که بتوانید محتواهای خود را به راحتی بین برنامه ها و پلتفرم های مختلف جابه جا کنید، بدون این که مجبور باشید در صدها برنامه مختلف با الگوریتم های پیچیده سروکار داشته باشید؟ به علاوه، مکان هایی که با دوستانتان در ارتباط هستید یا به عنوان یک تولیدنماینده محتوا از آن ها عایدی کسب می کنید، نباید به آسانی به وسیله یک میلیاردر با ایده های عجیب و غریب نابود شوند.

پروتکل ActivityPub شبیه به ایمیل است و قابلیت ارسال و دریافت انواع مختلف محتوا را دارد. این پروتکل یک مخزن بزرگ از محتوا شکل می دهد که همه پست ها، لایک ها، نظرات و فالوورها را در خود جای داده است. هر بار که کسی از هر برنامه ای پستی می گذارد، به این مخزن اضافه می گردد و هر برنامه ای می تواند به این محتوا دسترسی داشته باشد و درست مانند ایمیل آن را بخواند یا بنویسد.

تفاوت فدیورس و اکتیویتی پاب

پروتکل های مختلفی برای به اشتراک گذاری پست ها وجود دارند و هر یک می توانند برای ایجاد یک شبکه فدراسیونی گسترده در وب مورد استفاده قرار گیرند. برای نمونه Bluesky از پروتکل AT استفاده می نماید که محبوبیت زیادی پیدا نموده و پروتکل های دیگری مانند Farcaster و Nostr هم وجود دارند. اما همه این ها زمانی کار می نمایند که یک استاندارد واحد وجود داشته باشد و احتمال زیادی وجود دارد که ActivityPub به همان استاندارد تبدیل گردد. این پروتکل تحت نظارت کنسرسیوم وب دنیا گستر (World Wide Web Consortium) است، بیشترین پیشرفت را داشته و علاوه بر پشتیبانی کامل از سوی Mastodon حتی قرار است به وسیله تردز (Threads) هم پشتیبانی گردد، بنابراین به نظر می رسد که این پروتکل در حال تبدیل شدن به جز این اصلی است.

Mastodon تنها یک اپلیکیشن در فدیورس است و خود آن محسوب نمی گردد. اگرچه این پلتفرم بزرگ ترین و معروف ترین اپلیکیشن این فضاست، اما فدیورس بسیار وسیع تر از آن است و شامل اپلیکیشن های دیگری مانند Pixelfed (مشابه اینستاگرام)، Lemmy (مشابه Reddit) و PeerTube (مشابه YouTube) نیز هست. هدف فدیورس این است که اپلیکیشن ها و پلتفرم های مختلف بتوانند با یکدیگر در ارتباط باشند و محتوای خود را به اشتراک بگذارند.

ماستودون در واقع مجموعه ای از نمونه های مختلف است که می توانند با هم ارتباط برقرار نمایند، مشابه ساب ردیت های پلتفرم Reddit که هر کدام قوانین و مدیران خاص خود را دارند، اما همه آن ها تحت یک سیستم بزرگ تر قرار دارند. با حضور شرکت های تازه، فدیورس در حال رشد است و اپلیکیشن های تازهی مانند Flipboard و Medium هم به زودی به آن خواهند پیوست. با این حال، هنوز به پیروزیت بزرگ و گسترده ای مانند فیس بوک نرسیده و ماستودون همچنان کوچک است.

همکاری اپلیکیشن ها با هم

هدف اصلی فدیورس این است که همه این اپلیکیشن ها بتوانند به نوعی با هم کار نمایند و به هم متصل شوند. در واقع، احتیاجی نیست یک اپلیکیشن در فدیورس به میزان فیس بوک بزرگ باشد، چون این بستر می تواند به میزان تمام اینترنت باشد. اپلیکیشن ها می توانند به دلخواه خود با یکدیگر همکاری نمایند یا ننمایند، اما یکی از ویژگی های مهم فدیورس این است که کاربران می توانند به راحتی داده های خود را بین اپلیکیشن ها منتقل نمایند. اگر یک اپلیکیشن ویدیو به هر علتی از کار بیفتد، می توانید تمام محتوای خود را به یک اپلیکیشن دیگر منتقل کنید.

یکی از جالب ترین جنبه های فدیورس این است که اپلیکیشن های مختلف می توانند پست ها، لایک ها و نظرات شما را به روش های مختلفی نمایش دهند. برای نمونه Flipboard پست ها را بر اساس موضوع دسته بندی و نمایش می دهد، PeerTube به ویدیوها اختصاص دارد و Mastodon پست ها را به ترتیب زمانی نمایش می دهد. شما می توانید اپلیکیشنی را انتخاب کنید که با نحوه تعامل شما با محتوا هم خوانی دارد. اگر در Flipboard پستی را لایک کنید، می توانم آن را در نوتیفیکیشن های Mastodon خود ببینم. البته، این فرآیند احتیاج به همکاری و یکپارچگی همه اپلیکیشن ها دارد که زمان بر و پیچیده است، اما اگر پیروز گردد، تجربه آنلاین را به طرز چشمگیری بهبود می بخشد.

هویت افراد در فدیورس

در فدیورس، احتمالا در نهایت یک نام کاربری سراسری خواهید داشت. یکی از مسائل پلتفرم های بسته این است که همواره باید برای گرفتن نام کاربری دلخواهتان عجله کنید. ممکن است در حالی که نام کاربری شما در یک سرویس pierce@ است، مجبور باشید در سرویس های دیگر از نام های متفاوتی مثل davidpierce@ یا imdavidpierce@ بهره ببرید. با این حال، در فدیورس بسیاری از افراد احتمالا یک هویت اصلی خواهند داشت که می تواند نام کاربری Threads، Mastodon یا حتی دامنه ای باشد که به همه این سرویس ها متصل می گردد. این شبیه به ایمیل شماست؛ فرقی نمی نماید از چه اپلیکیشنی برای چک کردن ایمیل استفاده می کنید یا دیگران چه اپلیکیشنی برای ارسال ایمیل دارند، آن ها فقط می دانند که چطور به شما دسترسی پیدا نمایند.

سود مالی و شرایط شرکت ها در فدیورس

فعلا برای شرکت ها در فدیورس پول زیادی وجود ندارد. البته، به صورت تئوری فدیورس می تواند پول زیادی به همراه وجود داشته باشد، زیرا به جای یک پلتفرم بزرگ مانند فیس بوک، می توان 100 شرکت داشت که هر کدام روی یک ویژگی از فیس بوک کار نمایند و آن را بهتر و با تمرکز بیشتری ارائه دهند و این می تواند به یک صنعت بزرگ تبدیل گردد، اما در حال حاضر عایدیها به صورت محدود در حد چند نفر با چند صفحه در Patreon و نه مبالغ هنگفت است.

به احتمال زیاد، شرکت های بزرگی مثل فیس بوک هرگز به فدیورس نخواهند پیوست. حتی برای متا که به فدیورس علاقه مند است، تغییر ساختار فیس بوک و اینستاگرام برای سازگاری با ActivityPub بسیار سخت خواهد بود و احتمال وقوع آن کم است. به همین علت، حرکت تردز جالب است. شاید متا برای مدتی بخواهد هر دو رویکرد را داشته باشد، اما در نهایت، اگر فدیورس پیروز گردد، این پیروزیت به لطف سرویس های تازه و نه سرویس های کنونی خواهد بود.

کوچ به فدیورس؟

پرسش اصلی این است که چرا مردم باید از اینستاگرام یا فیس بوک خارج شوید. مسئله ای که فدیورس با آن روبرو است این است که بیشتر مردم در حال حاضر در اینستاگرام و فیس بوک فعال هستند و اینجا جایی است که تمام دوستانشان حضور دارند. بسیاری از افراد معتقدند اگر 20 سال پیش شبکه های اجتماعی را به این شکل ساخته بودیم، دنیا بهتر و هوشمندتر می شد و زندگی ما بهبود پیدا می کرد.

اما واقعیت این است که شبکه های اجتماعی کنونی بر روی پلتفرم های بسته ای ساخته شده اند که به شدت وابسته نماینده و برای شرکت های سازنده سودآور هستند و به نوعی کاربرآزار به نظر می رسند. متقاعد کردن مردم برای ترک جایی که دوستانشان در آن هستند و پیوستن به چیزی تازه، حتی اگر بهتر باشد، بسیار سخت است و این تغییر ممکن است زمان بر باشد.

یکی از معایب اصلی فدیورس، مشکل یافتن افراد است. هیچ ابزار جامعی برای پیدا کردن افراد در سطح فدیورس وجود ندارد، بنابراین یافتن کسانی که برای شما مهم هستند، به خصوص اگر در سرور شما نباشند، سخت خواهد بود. بعلاوه، متمرکز نبود به این معناست که اگر شما فقط یک شخص باشید که یک سرور در زیرزمین خود راه اندازی نموده اید، مسؤولیت های زیادی از جمله مدیریت محتوا، هزینه های میزبانی و نگهداری سایت به عهده شما خواهد بود. این می تواند به یک شرایط عجیب و شنماینده تبدیل گردد و ممکن است یکی از افرادی باشید که سرور خود را در زیرزمین راه اندازی نموده و بخشی از شبکه اجتماعی اینترنتی شوید.

مدیریت یک شبکه اجتماعی کار سختی است و ممکن است شامل مسائل زیادی از جمله فشار از سوی مسؤولان و احتیاج به رسیدگی به مسائل مختلف باشد. اگر از این کار فراری هستید، تصمیم خوبی گرفته اید. با این حال، اگر تصمیم به حضور در فدیورس دارید خوب است که بدانید چرا این نام فدیورس انتخاب شده است.

این نام در حقیقت از ترکیب اصطلاحات شبکه اجتماعی فدرال و متاورس به وجود آمده است. فدراسیون به معنای غیرمتمرکز کردن و توزیع چیزی به شیوه ای است که در یک مکان واحد، کنترل و ذخیره نگردد. با وجود اینکه بعضی کوشش می نمایند نام وب اجتماعی باز (Open Social Web) را رایج نمایند، به نظر می رسد که نام فدیورس کاربردی تر خواهد بود. خوشبختانه، اگر فدیورس واقعا به خوبی عمل کند، احتیاجی به نگرانی در خصوص نام آن نخواهید داشت و فقط از اپلیکیشن های خود استفاده خواهید کرد.

جمع بندی

در این مطلب به معرفی مفهوم فدیورس (Fediverse) پرداختیم که یک زیست بوم به هم پیوسته از شبکه های اجتماعی بر اساس پروتکل باز اکتیویتی پاب است. این شبکه ها به کاربران امکان می دهند که محتوا، داده ها و فالوورهای خود را بین پلتفرم های مختلف جابه جا نمایند و یک تجربه یکپارچه تر از تعاملات اجتماعی در فضای آنلاین داشته باشند.

برخلاف شبکه های اجتماعی سنتی که متمرکز و وابسته به یک شرکت هستند، فدیورس غیرمتمرکز است و به کاربران کنترل بیشتری بر داده ها و هویت آنلاین خود ارائه می دهد. این ویژگی ها باعث شده اند که فدیورس به عنوان یک جایگزین احتمالی برای شبکه های اجتماعی فعلی مورد توجه قرار بگیرد، هرچند که هنوز احتیاج به پذیرش و حمایت بیشتر دارد.

منابع: The Verge, Tech Crunch, Mashable